Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından yürütülen ve Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından desteklenen Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı (Zero Carbon Building Accelerator) projesi kapsamında Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası hazırlanmıştır. Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası’nda binalarda tüm yaşam döngüsü emisyonlarının azaltılması hedeflenerek, kısa, orta ve uzun vadeli strateji ve eylemler geliştirilmiştir. Proje kapsamında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Konya Büyükşehir Belediyesi ise pilot şehirler olarak çalışmalar yürütülmüştür. 2053 yılı net sıfır emisyon hedefleri doğrultusunda önemli bir yol gösterici olacağı öngörülmektedir.
Yol haritası kapsamında ulusal karbonsuzlaşma stratejileri aşağıda listelenen 7 ana bölümde değerlendirilmektedir:
İnşaat Yapım ve Yıkım
Yapı Malzemeleri
Mevcut ve Yeni Binalar
Yenilenebilir Enerji
Dirençlilik ve İklim Değişikliğine Uyum
Finansman
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
Her bir konu hakkında kısa (2033), orta (2043) ve uzun (2053) vadeler için hedefler belirlenmiştir. Hedefler doğrultusunda kısa (5 yıl) ve orta (10 yıl) gerçekleşme sürelerine sahip eylemler oluşturulmuştur.
Bina sektörünün ısıtma, soğutma ve aydınlatma gibi bina kaynaklı enerji tüketimi toplam küresel enerji kullanımının %30’undan sorumlu olduğu, binaların kullanım dönemindeki operasyonel karbon emisyonlarının ise %27’sinden sorumlu olduğu belirtilmiştir. 2021 yılının nihai enerji tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında konutların %21’lik pay ile üçüncü sırada olduğu görülmektedir. Bina sektörünün enerji tüketimi yüksek sektörlerden olması nedeniyle binalarda enerji verimliliğinin arttırılmasını öncelik verildiği vurgulanmıştır.
Mevcut bina stokunu belirleme çalışması gerçekleştirilmiştir. Yapı kullanım belgesine sahip olmayan veya belgeyi İmar Barışı kapsamında elde eden binalar değerlendirmeye alınmadığında 2021 yılı sonunda Türkiye’de 8,1 milyon bina stoku olduğu ve bu stokun %85’inin konut binaları olduğu görülmüştür. Binalarda enerji performansının düzenlenmesi konusunda ulusal yönetmeliklerin olmadığı 2000 yılı öncesinde inşa edilen yapılar %76’lık paya sahip olduğu belirtilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2022 yılında 99.132 yeni binanın yapı kullanım izni verilerek mevcut bina stokuna eklendiği tespit edilmiştir.
Binalara Enerji Kimlik Belgesi (EKB) düzenlenmesi 2011 yılında Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğine ile zorunlu olmuştur. Enerji Kimlik Belgesi’nde binanın enerjinin etkin ve verimli kullanılmasını, enerji israfının önlenmesini ve çevrenin korunmasını sağlamak için asgari olarak binanın enerji ihtiyacı ve enerji tüketim sınıflandırması, sera gazı salımı seviyesi, yalıtım özellikleri ve ısıtma ve/veya soğutma sistemlerinin verimi ile ilgili bilgileri sunulmaktadır. 2011 yılından itibaren yeni yapılan binaların en az C sınıfı enerji performansı sağlaması gerekirken, mevcut binaların Enerji Kimlik Belgesi almak zorunluluğu bulunmaktadır. Alım, satım ve kiraya verme ile ilgili iş ve işlemlerde enerji kimlik belgesi düzenlenmiş olması şartı aranmaktadır. 2022 yılında toplam inşaat alanı 2000 m2 ve üzeri olan binaların Neredeyse Sıfır Enerjili Bina (NSEB) olarak yapılması zorunluluğu getirilmiştir. Bu nitelikteki binaların Enerji Kimlik Belgesinde enerji performans sınıfının en az B olması ve birincil enerji ihtiyacının en az %10’unu yenilenebilir enerjiden sağlaması gerekmektedir. 2025’e kadar tanınan esneklik olarak bu değer %5, uyması gereken binaların inşaat alanı 5000 m2 olarak belirlenmiştir. Enerji Kimlik Belgesi alan bina sayısının 1,5 milyon bina ile toplam bina stokunun yaklaşık %18,5 oranına karşılık geldiği tespit edilmiştir. Bu binaların yaygın olarak EKB C sınıfı belge almış olduğu belirtilmiştir. Bina stokunun kullanım alanının gelecek projeksiyonu yapıldığında 2053 yılında, bina sektörü toplam zemin alanının 5.877 Milyon m²’ye ulaşacağı tahmin edilmiştir.
Bu çalışma yürütülürken bina stokunun büyüme projeksiyonu oluşturularak emisyonların azaltımı için önlem olarak 9 azaltım portföyü önerilmiştir.
Azaltım protföyünde 1. Önlem 2023-2032 döneminde yeni yapılacak konut binalarının Neredeyse Sıfır Enerjili Bina (NSEB) olarak yapılması, 2033-2042 döneminde yeni yapılacak konut binalarının EKB A sınıfı olarak yapılması, 2043-2053 döneminde yeni yapılacak tüm binaların, yıllık operasyonel karbon emisyonları yenilenebilir enerji kaynakları ile dengeleyen Net Sıfır Operasyonel Karbon Bina olarak yapılması olarak verilmiştir.
Mevcut binalarda ise 2000 yılı öncesi yapılan konut binalarının zamanla yıkılarak stokun yenilenmesi ve 2000-2010 döneminde yapılan konut binalarının 2023-2053 döneminde mevcut stokun 5% oranında yıllık olarak (2043’e kadar) enerji verimli kapsamlı tadilatlarının yapılması ile NSEB olarak iyileştirilmesi planlanmıştır.
Önlem 2’de konut dışı binalar ele alınmıştır. Konut binalarında yeni yapılacak binalar için ve mevcut binaların yenilenmesi ve kapsamlı tadilatlar ile iyileştirilmesi konusunda getirilen şartlar konut dışı binalar için de geçerli olmuştur.
Önlem 3’te 2023’ten itibaren konutlarda kullanılan düşük verimli buzdolaplarının yıllık yaklaşık %10 oranında bir hızla (2033’e kadar) güncel teknoloji ve enerji verimliliğindeki cihazlarla değiştirilmesi sunulurken, çamaşır makinesi ve bulaşık makinelerinin aynı şartlarda değiştirilmesi sırasıyla Önlem 4 ve Önlem 5’te önerilmiştir.
Önlem 6’da 2023’ten itibaren yeni yapılacak konut amaçlı betonarme binalarda karbon ayak izi düşük beton kullanılması ve 2023 referans alınarak 2033’te %30 azaltım, 2053’te ise %100 azaltıma ulaşılması sunulmuştur. Önlem 7’de çeliğin betonarme konut binalarında kullanımı için aynı şartlar getirilerek, karbon ayak izi düşük çelik ile 2033’te %30 azaltım ve 2053’te %100 azaltıma ulaşılması planlanmıştır.
Önlem 8 ve Önlem 9’da sırasıyla karbon ayak izi düşük beton ve çelik kullanımının konut dışı binalarda kullanımıyla 2033’te %30 azaltım ve 2053’te %100 azaltıma ulaşılması hedeflenmiştir.
Sıfır Karbon Binalar, enerji verimliliği yüksek, enerji ihtiyacını yerinde yenilenebilir kaynaklardan veya yenilenebilir enerji santrallerinden tedarik eden, yaşam döngüsüne ait operasyonel ve gömülü karbon emisyonları en aza indirgenmiş, karbon dengeleme ile ortadan kaldırılması mümkün olmayan emisyonların sıfırlandığı binalar olarak tanımlandığı belirtilmiştir.
Azaltım portföyü ile olağan durum senaryosu karşılaştırılarak 2023-2053 yılları arası dönemde operasyonel ve gömülü emisyonlarda toplamda 2.075 MtCO2.eşd sera gazı emisyonu azaltımı sağlanabileceği görülmüştür. Yapılan analizde sadece 2053 yılındaki sera gazı emisyonu azaltımı 118 MtCO2.eşd olarak öngörülmüştür.
Sunulan Yol Haritası ile binalarda enerji verimliliğinin arttırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş hedeflenmektedir. Çevreye duyarlı yapı malzemeleri ve inşaat tekniklerini teşvik ederek sektörde karbon emisyonlarının azaltılarak sıfır emisyonlu ve dirençli binalara geçişte önderlik etmesi beklenmektedir.
Kaynak: Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası
Firdevs Emine SEZER
Çevre Yüksek Mühendisi