Haber Tarihi: 18.08.2025
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan Tek Kullanımlık Plastikler, Deniz Çöpleri ve Mikroplastikler Yol Haritası, Türkiye’nin döngüsel ekonomiye geçiş sürecini hızlandıracak politikaların geliştirilmesini ve sürdürülebilir bir geleceğin inşasını amaçlamaktadır.
Tek Kullanımlık Plastikler ve Deniz Çöpleri Yol Haritası, Türkiye’nin döngüsel ekonomiye geçiş sürecini desteklemeyi ve plastik sektörünün bu dönüşüme uyumunu kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Yol haritası ile tek kullanımlık plastiklerin tüketimi ve atık oluşumu azaltılırken, toplanan ve geri dönüştürülen plastiklerin kalitesi ile miktarının artırılması hedeflenmektedir. Ayrıca, mikroplastikler dâhil olmak üzere deniz çöpü girişlerinin önlenmesi, mevcut deniz çöplerinin kayda değer ölçüde azaltılması ve deniz ile kıyı ekosistemleri üzerindeki baskının hafifletilmesi öngörülmektedir. Bu kapsamda, toplumsal farkındalık artırılarak tek kullanımlık plastikler, deniz çöpleri ve mikroplastikler konusunda kültürel ve davranışsal bir dönüşümün teşvik edilmesi de yol haritasının temel hedefleri arasındadır.
Yol haritasıyla tek kullanımlık plastiklerin, deniz çöplerinin ve mikroplastiklerin etkilerini hafifletmek için izlenecek adımlar kısa, orta ve uzun vade şeklinde belirlenmiştir. Bu hedefler şu şekildedir:
Tek Kullanımlık Plastikler
- Kısa Vade (2025-2027)
• Ulusal plastik stratejisi ve eylem planı hazırlanması
• Tek kullanımlık plastiklere ilişkin mevzuat oluşturulması: Listelenecek plastik ürünlerin yasaklanması/kısıtlanması, gıda ambalajı ve içecek kaplarının azaltılması, ambalaj kağıdı, ıslak mendil, tütün ürünleri için ücrete dayalı Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) planlarının hazırlanması, içecek kapları için tasarım şartları
• HOREKA (oteller, restoranlar ve kafeler) ve turizmde yeniden kullanılabilir/doldurulabilir ambalajların teşviki
• Plastiklerin etkileri için bilinçlendirme ve iletişim kampanyaları
- Orta Vade (2028-2032)
• Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nin Ambalaj ve Ambalaj Atıklarına ilişkin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü doğrultusunda revize edilmesi
• Tek kullanımlık plastiklere hazırlanacak mevzuat kapsamında;
• PET şişelerin %77 ve %90 oranında ayrı toplanması, içecek kapları, tekli ürünleri, ıslak mendiller ve tütün ürünleri için etiketleme kuralları, tek kullanımlık plastiğin yeniden kullanılabilir alternatiflerinin teşviki
• Tek Kullanımlık Plastikler Direktifi kapsamı dışında kalan ve Türkiye pazarında satışa sunulan yerli ve ithal tek kullanımlık plastik ürünlerin sektörlere göre kısıtlama ve alternatif düzenlemelerin yapılması
• Plastik şişe kullanımını azaltmak için içme suyu altyapısının geliştirilmesi
• Plastik üretimi, tüketimi, atığı ve ticareti için dijital veri toplama altyapısının kurulması
- Uzun Vade (2033 ve sonrası)
• Yeniden kullanım ve doluma dayalı döngüsel modellerin yaygınlaştırılması
• Biyobozunur ve kompost ürünler için test kapasitesinin artırılması
• Tek kullanımlık plastiklere alternatif ve yeniden doldurulabilir, geri dönüştürülebilir ürün tasarımı için Ar-Ge ve Ür-Ge teşviki
• Yeşil Kamu Alım Stratejilerine tek kullanımlık plastik ürün alternatiflerinin eklenmesi
Deniz Çöpleri
- Kısa Vade (2025-2027)
• Gemilerden atık alımına ilişkin 2019/883 sayılı AB Direktifi doğrultusunda ulusal mevzuatın uyumlaştırılması
• Terk edilmiş av araçlarının zararını azaltmak ve biyoçeşitliliği korumak için Hayalet Ağ Projesi’nin ülke genelinde yaygınlaştırılması
• Balıkçılık ve yetiştiricilik ekipmanlarının takibi için markalama sistemlerinin artırılması, atıkların geri dönüşümünü ve yeniden kullanımını destekleyecek ekonomik araçların geliştirilmesi
• Terk edilmiş ve kayıp balıkçılık ekipmanlarının uzaklaştırılması gereken alanların risk değerlendirmesiyle belirlenmesi
• Aktif balıkçılık sırasında deniz çöplerinin toplanmasını, ayrıştırılmasını ve güvenli şekilde bertarafını sağlayacak “Çöp için Balıkçılık/ Avcılık” uygulamasının yaygınlaştırılması
• İzleme ve raporlama için merkezi bir ulusal deniz çöpü veri tabanı kurulması
• Balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği, turizm ve denizcilik sektörlerinde farkındalık çalışmaları ve iyi uygulamaların desteklenmesi
• İzleme ve değerlendirmenin etkin yapılması için ulusal düzeyde merkezi ve bütünleşik bir ulusal deniz çöpü veri tabanı oluşturulması işinin gerçekleştirilmesi,
• Balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği, turizm ve denizcilik sektörlerinde deniz çöpü konusunda farkındalığın artırılması ve iyi uygulamaların yaygınlaştırılması
- Orta Vade (2028-2032)
• Ulusal Deniz Çöpleri Eylem Planı’nın hazırlanması
• Kayıp veya terk edilmiş balıkçılık ekipmanlarının bildirilmesi, güvenli geri alımı ve liman atık kabul tesislerine teslimine yönelik iyi uygulamaların belirlenmesi ve teşvik edilmesi
• Kara ve deniz kaynaklı çöplerin miktar ve türlerinin tespiti, düzenli izlenmesi ve sıcak noktaların haritalandırılması
• Mevcut deniz çöpü planları için iş birliği ve farkındalık çalışmalarının yapılması
• Deniz çöpü yönetiminde bireylerin katılım rolünün geliştirilmesi amacıyla Kıyı Sahiplenme (Adopt-a-Beach) gibi deniz çöpü izleme programlarının oluşturulması
- Uzun Vade (2033 ve sonrası
• Kanalizasyon, yağmur suyu kanalları, arıtma tesisleri ve akarsular aracılığıyla denize atık girişini önleyecek sistemlerin yaygınlaştırılması
• Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği malzemeleri için biyobozunur ve ekosisteme zarar vermeyen yenilikçi materyallerin Ar-Ge’nin teşvik edilmesi
Mikroplastikler
- Kısa Vade (2025-2027)
• 2023/2055 sayılı AB Tüzüğü doğrultusunda REACH düzenlemelerine uyum sağlanması, Kimyasallar Yardım Masası’nın mikroplastik bilgileriyle güncellenmesi
• İçme Suyu Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmelik ve İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik kapsamında, mikroplastiklerin izlenmesine yönelik düzenlemelerin AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmesi
• Ortak metodoloji kullanılarak mikroplastik izleme çalışmalarının ulusal düzeye yaygınlaştırılması, standart laboratuvarların kurulması
• Mikroplastikler konusunda kamu bilincini teşvik etmek amacıyla bilinçlendirme faaliyetlerinin ve iletişim kampanyalarının hazırlanması
• Cilt, saç veya mukoza zarlarına uygulandıktan sonra çıkarılması amaçlanan durulanabilen ürünlerin (eksfoliasyon, parlatma veya temizleme amaçlı mikro boncuklar içerenler hariç) satışının ya saklanması
• Deterjanlar, mumlar, cilalar ve oda kokuları, mikro boncuklar içermediği sürece, gübreleme ürünleri, tarımsal ve bahçecilik amaçlı diğer ürünlerin satışının yasaklanması
- Orta Vade (2028-2032)
• Plastik pelet kayıplarından kaynaklanan mikroplastik kirliliğinin önlenmesine yönelik AB’nin yasal teklifleri dikkate alınarak ilgili mevzuatın hazırlanması
• Mikroplastiklerin kara ve deniz kaynaklı miktarının belirlenmesi, izlenmesi ve sıcak noktaların haritalandırılması
• Kamu kurumlarında, akademide, özel sektörde ve STK’larda mikroplastiklerle ilgili teknik kapasitenin güçlendirilmesi
• Sentetik polimer içeren kokulu ürünler, uzun süre temas eden durulanmayan kozmetikler ve mikroküre içermeyen tıbbi cihazların yasaklanması
• Bitki koruma ürünleri, biyositle işlenmiş tohumlar ve granül dolguların yasaklanması
• Mikroplastik kaynağı olan altyapı ve sektörlerin önceliklendirilmesi, bu kaynaklardan gelen mikro plastiklerin izlenmesi/izleme ağının geliştirilmesi, her deniz için ayrı izleme programı geliştirilmesi
- Uzun Vade (2033 ve sonrası)
• Yeşil Kamu Alım Stratejilerine mikroplastik kısıtlamalarının eklenmesi
• Mikroplastiklere yönelik bilimsel bilgi boşluklarının giderilmesi amacıyla araştırma programlarının oluşturulması
• Mikroboncuk içeren dudak ürünleri, tırnak ürünleri ve makyaj ürünlerinin yasaklanması
• Su Kirliliği Kontrolü ve Kentsel Atıksu Arıtımı yönetmeliklerine izleme parametreleri arasına mikroplastiklerin eklenmesi
• Evsel ve kentsel arıtma çamurlarında mikroplastiklerin izlenmesi için yasal düzenleme yapılması
Kaynak: Tek Kullanımlık Plastikler, Deniz Çöpleri ve Mikroplastikler Yol Haritası