Ambalaj atıkları, üretim atıkları hariç, ürünlerin veya herhangi bir malzemenin tüketiciye ya da nihai kullanıcıya ulaştırılması aşamasında ürünün sunumu için kullanılan; ürünün kullanılmasından sonra oluşan kullanım ömrü dolmuş tekrar kullanılabilir ambalajlar da dahil, çevreye atılan veya bırakılan birincil, ikincil ve üçüncül ambalajları ifade etmektedir. Ambalaj atık türleri; kâğıt/karton, plastik, cam, metal, kompozit ve ahşap olarak sıralanabilir.
Ambalaj Atıklarının Yönetimi
Atık yönetimi Bakanlık tarafından Çevre Kanunu ve bu Kanun’a dayanılarak çıkarılan ikincil mevzuat çerçevesinde yürütülmektedir. 02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği atık yönetimine ilişkin genel esasları düzenlemektedir. Atık türlerine ve yönetimlerine ilişkin farklı yönetmelikler bulunmakla beraber ambalaj atıkları 26.06.2021 tarih ve 31523 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne göre yönetilmektedir. Bu Yönetmelik ile ambalaj ve ambalaj atıklarının yönetimine yönelik ulusal ölçekli strateji ve politikaların belirlenmesinde ve uygulanmasında genişletilmiş üretici sorumluluğu ilkesi ve kirleten öder ilkesi uygulamalarına uyum sağlanması esas olup ambalaj atıklarının, kullanılan malzemeye ve oluştuğu kaynağa bakılmaksızın sıfır atık ilkelerine uyumlu olarak yönetilmesi sağlanır.
2018 yılında hayata geçirilen “Sıfır Atık Projesi”nin temel prensibi atıkların türlerine göre ayrıştırılarak geri kazanım oranının artırılmasıdır. Proje olarak başlayan çalışmalar 12.07.2019 tarih ve 30829 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sıfır Atık Yönetmeliği ile hukuki bir altyapıya kavuşturulmuştur. Bu Yönetmelik ile atık oluşumunun önlenmesini veya en aza indirilmesini, oluşan atıkların ise özelliklerine göre ayrı biriktirilip geri kazanımına yönlendirilmesini hedefleyen “Sıfır Atık Yönetim Sistemi” kamu, kurum ve kuruluşlar ve nüfusu 250 binin üzerindeki büyükşehir ilçe belediyeler için zorunlu hale getirildi.
31.12.2019 tarih ve 30995 (4. Mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Geri Kazanım Katılım Payına İlişkin Yönetmelik (GKKPİY) ile Çevre Kanunu’nun Ek-1 sayılı listesinde yer alan ürünlerden poşetler için satış noktalarından, diğer ürünler için piyasaya sürenlerden/ithalatçılardan tahsil edilecek geri kazanım katılım paylarının belirlenmesine, beyan edilmesine, tahsilatına ve izlenmesine ilişkin idari ve teknik usul ve esaslar belirlenmiştir
24.12.2020 tarih ve 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la; çevre kirliliğini önlemek ve yeşil alanların korunmasına, iyileştirilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlamak, döngüsel ekonomi ve sıfır atık yaklaşımı doğrultusunda kaynak verimliliğini artırmak ile ulusal ölçekte depozito yönetim sistemi kurulmasına, işletilmesine, izlenmesine ve denetimine yönelik faaliyetlerde bulunmak üzere Türkiye Çevre Ajansı kurulmuştur.
Ambalaj Atıklarının Geri Dönüşümü ve Geri Kazanımı
Ambalaj atıklarının pek çok şekilde geri dönüşümü sağlanabilmektedir. Bu malzemeler, ayrıştırma, temizleme, yeniden şekillendirme gibi çeşitli geri dönüşüm süreçlerinden geçerek üretim döngüsüne tekrar kazandırılır.
Ambalaj atık türlerinden biri olan cam sonsuz kez ve %100 geri dönüşümü sağlanabilen bir malzemedir. Benzer şekilde metal ambalajlarda kullanılan alüminyum %100’e yakın ve sonsuz kez geri dönüştürülebilir. Özellikle içecek ve gıda ambalajlarında sıklıkla tercih edilen bu malzemelerin geri dönüştürülüp kullanılması hem çevresel etkiyi azaltır hem de enerji tasarrufu sağlar.
Diğer bir ambalaj atığı türü olan plastik atıklar, günümüzde en sık karşılaşılan atık türlerinden biridir. Yaygın kullanım alanlarına sahip olmaları, plastik atık miktarının da giderek artmasına neden olmaktadır. Bu atıkların geri dönüştürülmesi, çevreye verilen zararın önemli ölçüde azaltılmasına katkı sağlayabilir. Ancak her plastik türü geri dönüştürülebilir değildir. Geri dönüşümü verimli bir şekilde sağlanabilen plastik türleri genelde PET (Polietilen Tereftalat) ve HDPE (High Density Polietilen) türleridir.
Kâğıt ve karton atıkları da geri dönüştürülerek tekrar kullanımı, özellikle alışveriş çantaları ve gıda ambalajlarında sıkça karşımıza çıkmaktadır. Ancak diğer ambalaj türlerinden farklı olarak, bu malzemeler sonsuz kez geri dönüştürülemez. Çünkü geri dönüşüm sürecinde lif yapıları zamanla kısalır ve zayıflar; bu da malzemenin dayanıklılığını etkileyebilir.
26.06.2021 tarih ve 31523 sayılı Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne göre 2021 yılı itibariyle toplam geri dönüşüm ve geri kazanım hedefleri ile malzeme bazlı geri dönüşüm hedefleri verilmiştir:
Toplam Geri Dönüşüm ve Geri Kazanım Hedefleri
Malzeme Bazlı Geri Dönüşüm Hedefleri
Genel olarak bakıldığında, ambalaj atıklarının geri dönüşümü, birincil ham madde kullanımını azaltmakta ve döngüsel ekonomiyi desteklemektedir. Bu da hem enerji tasarrufu sağlamakta hem de sera gazı emisyonlarının azaltılmasına katkı sunmaktadır.
Ülkemizdeki Adımlar
Sıfır Atık Projesi
Ülkemizde 2017 yılında temelleri atılmaya başlanan Sıfır Atık Projesi, israfın önlenmesi, kaynakların daha verimli kullanılması, atık oluşumunun en aza indirilmesi, verimli toplama sisteminin kurulması ve atıkların geri dönüşümünün sağlanması amacıyla hayata geçirilmiştir.
Bu proje kapsamında, oluşan atıkların kaynağında toplanabilmesi için atık biriktirme ekipmanlarında renk skala sistemi uygulanmaya başlanmıştır.
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve Sıfır Atık Projesi doğrultusunda, 1 Ocak 2019 itibariyle market, bakkal ve alışveriş merkezi gibi tüm satış noktalarında plastik poşetler ücretli bir şekilde tüketiciye verilmeye başlanmıştır.
2019 yılında Sıfır Atık Yönetmeliği çerçevesinde kurulan Sıfır Atık Bilgi sistemi sayesinde tüm kamu ve özel sektör kuruluşlarının atık miktarlarının, atık türlerinin ve atıkların geri kazanım takibinin sistematik biçimde izlenmesi ve sıfır atık hedeflerinin nesnel veriler doğrultusunda değerlendirilmesi hedeflenmiştir.
Belirlenen kriterleri karşılayan kurum ve kuruluşlara, sistem üzerinden Sıfır Atık Belgesi düzenlenerek belgelendirme süreci başlatılmıştır.
Depozito Yönetim Sistemi
Ülkemizde pilot çalışmaları yapılan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bünyesindeki Türkiye Çevre Ajansının (TÜÇA) sistem yöneticisi olarak yer aldığı depozito yönetim sistemi, 2025 yılı sonunda ülkemizin her il ve ilçesinde faaliyete geçmesi beklenen Depozito Yönetim Sistemi (DYS) uygulamaya alınmıştır.
Bu sistem, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belirlenen ve belirli bir depozito bedeli alınarak piyasa sürülen ürünlerin tüketilmesinden sonra iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayanmaktadır. Sıfır Atık ve döngüsel ekonominin desteklenmesine katkı sağlayacak olan Depozito Yönetim Sistemi (DYS), cam, PET ve alüminyum gibi içecek ambalajlarının kaynağında ayrı bir şekilde toplanıp geri dönüşüm değerini koruyacaktır.
Tüm bu süreçler değerlendirildiğinde ambalaj atıklarının kontrolüne yönelik uygulamalarda yıllar içerisinde önemli gelişmeler kaydedildiği görülmektedir. Belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için bireysel farkındalığın da arttırılması ve geri dönüşüm ile ilgili sistemlerin etkili bir şekilde çalışması bu hedeflere ulaşmakta büyük önem taşımaktadır.
Yağmur Davutoğlu
Çevre Mühendisi
KAYNAKÇA
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2016, Ağustos). Ambalaj atıklarının kontrolü yönetmeliği: Belediye uygulama rehberi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2025, https://csb.gov.tr/sifir-atik-yonetmeligi-yayimlandi
• Sayıştay Başkanlığı. (2022, Ocak). Plastik atık yönetimi denetim raporu. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2025, https://sifiratik.gov.tr/plastik-atik
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete. (2016). Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (Mevzuat No: 32659). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2025, https://www.mevzuat.gov.tr/
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete. (2024). Sıfır Atık Yönetmeliği (Mevzuat No: 38745). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2025, https://www.mevzuat.gov.tr/
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (t.y.). Depozito Bilgi Yönetim Sistemi (DBYS). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2025, https://dbys.gov.tr/