Potsdam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan Gezegensel Sağlık Kontrolü 2025 raporu yayımlandı. Gezegenin Durumuna İlişkin Bilimsel Değerlendirme ’ye göre 9 Gezegensel Sınır incelenmiştir.

2025 değerlendirmesi kapsamında, 9 Gezegen Sınırından yedi tanesinin aşıldığı tespit edilmiştir:

• İklim Değişikliği
• Biyosfer Bütünlüğünde Değişim
• Arazi Sistemi Değişikliği
• Tatlı Su Değişimi
• Biyokimyasal Akışların Değişimi
• Yeni Varlıkların Ortama Girişi
• Okyanus Asitlenmesi

İki Gezegen Sınırı süreci güvenli işletim alanında olduğu belirlenmiştir:

• Atmosferik Aerosol Yükünde Artış
• Stratosferik Ozon Seyrelmesi

Aşılan Gezegen Sınırlarının Mevcut Durumu

İklim Değişikliği

İklim değişikliğine sebep olan temel etkenler fosil yakıt kullanımı, CO₂ dışı sera gazları (metan, N₂O), arazi değişiklikleri, biyosfer kaybı, aerosol artışı olarak belirlenmiştir. Yapılan raporlamada CO₂ seviyesinin 423 ppm’e ulaştığı ve 350 ppm olan gezegensel sınırı aşmıştır. İnsan faaliyetleri kaynaklı toplam radyoaktif zorlama +1.5 W/m² olan yüksek risk eşiğini geçerek +2.97 W/m²’ye ulaşmıştır. PHC25 raporu Amazon, Atlantik dolaşımı (AMOC) ve kutup buz tabakalarının iklimsel eşik noktalarına vurgu yaparken erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi gerektiğini ve okyanus ısı içeriğinin de gezegensel sınır değerlendirmelerine dahil edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Biyosfer Bütünlüğünde Değişim

Tarım, ormancılık, balıkçılık yoluyla biyokütle hasadı; istilacı türler, arazi değişiklikleri; iklim değişikliği, tatlı su değişimleri; biyokimyasal döngü bozulması, yeni kimyasallar; okyanus asitlenmesi başlıca etkenler olarak belirlenmiştir. Türlerin yok olma oranı 100 E/MSY’nin üzerinde kalarak gezegensel sınır olan 10 E/MSY’nin çok üzerindedir. İnsanların net birincil üretimden yararlanma oranı da %30’a ulaşarak hem gezegensel sınırı hem de yüksek risk seviyesini aşmıştır.  PHC25 raporu, küresel ölçekte ilk kez SEED endeksi haritasını yayımlayarak biyolojik karmaşıklıktaki ciddi düşüşleri göstermektedir. Ek olarak da EcoRisk göstergesini tanıtmaktadır.

Arazi Sistemi Değişimi

Tarım arazisi ve hayvancılık alanlarının genişlemesi, odun hasadı, yerleşim ve altyapıların artması, iklim değişikliği, tatlı su değişimleri ve biyosfer bütünlüğü başlıca etkenlerdir.

Küresel orman örtüsü yaklaşık %59’a düşmüş ve güvenli seviye olan %75’in altında kalmıştır. Devam eden ormansızlaşma ve bozulma, kara sistemlerinin sağlığını gün geçtikçe kötüye giden bir eğilimde tutmaktadır. PHC25 raporu orman kalitesinin, ekolojik bağlantılılığın ve işlevselliğin önemini vurgulamaktadır ve gelecek raporlarda parçalanma ve orman bütünlüğünün de değerlendirmeye dahil edilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Tatlı Su Değişimi

Sulama ve tarım, endüstriyel su kullanımı, evsel su kullanımı, iklim değişikliği, atmosferik aerosol yükünde artış ve arazi sistemi değişikliği başlıca etkenler arasında yer almaktadır.

İnsan faaliyetlerinin nehir akışlarında (%22,6) ve toprak nemi (%22,0) üzerinde etkisinin artmasıyla bu göstergeler güvenli seviyelerin (%12,9 ve %12,4) üzerinde yer almaktadır. Bu durum kuraklığın ve sel risklerinin artmasına sebep olmaktadır.

Biyokimyasal Akışların Değişimi

Yıllık bölgesel fosfor kullanımı yaklaşık 18.2 Tg seviyelerindedir. Bu değer Gezegen Sınırı olan 6.2 Tg’nin üç katına ulaşmakta ve yüksek risk eşiğinin de üzerinde kalmaktadır. Tarımsal amaçla azot kullanımı ise yılda yaklaşık 165 Tg düzeyinde tespit edilmiştir. Bu değer Gezegen Sınırının iki katının ve yüksek risk eşiğinin üzerinde seyretmektedir. Bu durum kirliliğe ve ölü bölgelerin oluşmasına sebep olmaktadır.

Okyanus Asitlenmesi

Dünya genelinde ortalama yüzey aragonit doygunluk durumu (Ω), ilk kez okyanus asitleşmesi için belirlenen Gezegen Sınırını aşarak 2.84 düzeyine düşmüştür. Bu durum okyanusun daha asidik hale gelmesini ve denizde yaşayan canılar için yaşam risklerini arttırmaktadır.

Yeni Varlıkların (Kimyasallar, Plastikler vb.) Ortama Girişi

Her yıl test edilmemiş veya yetersiz şekilde test edilen, sanayi, tarım ve tüketici ürünleri için kimyasal, plastik ve diğer yeni (yapay) bileşiklerin üretimi Gezegen Sınırını aşmaktadır. Bu durum çevresel risklerin artarak devam etmesine yol açmaktadır.

Kaynak: Gezegensel Sağlık Kontrolü