Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadelesinde attığı yeni bir adım olan Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi Yönetmeliği Taslağı, 1 Ağustos 2025 tarihinde kamuoyuna sunulmuştur. Bu düzenleme, Türkiye’nin hem iç karbon fiyatlama mekanizmalarına geçişini hem de uluslararası karbon piyasalarıyla entegrasyonunu desteklemeyi amaçlamaktadır.
Yönetmelik taslağı, Türkiye Emisyon Ticaret Sistemi (TR ETS) kapsamı dışında kalan faaliyetlerden elde edilen karbon azaltım/giderim projeleri ile gönüllü taahhütleri kapsayan bir denkleştirme sistemini tanımlar. Aynı zamanda metodolojilerin geliştirilmesini, projelerin kayıt ve doğrulama süreçlerini, kredilerin ihracı ve piyasada kullanım koşullarını ayrıntılı biçimde düzenler. Bu yazıyla, söz konusu Yönetmeliğin temel unsurları bir araya getirilmiş ve sistemin işleyişine ilişkin çerçeve açıklığa kavuşturulmuştur.
Karbon Denkleştirme Sistemi’nin Kapsamı
Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi (TR KDS), TR ETS kapsamı dışında kalan faaliyetlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının azaltımı veya giderimiyle ilgili projeler aracılığıyla karbon kredisi üretilmesini ve ticaretini kapsar. Ayrıca gönüllü taahhütler doğrultusundaki denkleştirme işlemleri, yurt içinde üretilen kredilerin uluslararası piyasalarda kullanımı ve uluslararası kayıt sistemlerinden Türkiye’deki projelerin izlenmesine ilişkin düzenlemeleri de içerir.
Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi’nin Esasları ve Hedefleri
· TR KDS’de üretilen karbon kredisi, Turkuaz Kredi olarak isimlendirilir. Turkuaz Kredi bir ton CO2’e eşdeğerdir.
· TR KDS kapsamındaki programlar/projeler, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan biri “İklim değişikliği ve etkileri ile mücadele için acilen eyleme geçmek” olmakla beraber en az üç tanesine katkıda bulunmalıdır.
· Bu kapsamda bulunan programlar/projeler, herhangi bir uluslararası karbon kredilendirme programı vasıtasıyla karbon kredisi üretmemiş ve/veya YEK-G belgesi ve/veya enerjinin niteliğine dair bilgi vermeyi amaçlayan diğer sertifika niteliği bulunan belgeleri üretmemiş olmalıdır.
· Bu kapsamda değerlendirilen bir programın/projenin geçerli kılma ve doğrulama işleri aynı geçerli kılıcı ve doğrulayıcı kuruluş tarafından yapılamaz.
Metodolojilerin Geliştirilmesi
Kapsamda geçen metodolojiler sera gazı azaltımının ve uzaklaştırmasının ölçülmesi ve karbon kredilerinin ihracı için program/proje sahiplerinin takip etmesi gereken prosedür ve gereklilikleri ifade etmektedir. Bu metodolojilerin geliştirilmesi için aşağıdaki süreçler yürütülür:
· Bu sistem kapsamında programlar/projeler, TR KDS tarafından teknik analizi yapılmış ve İklim Değişikliği Bakanlığınca onaylanmış metodolojiler çerçevesinde gerçekleştirilir.
· Metodoloji başvuruları Başkanlığa yapılır. Başvuru, Başkanlık döner sermaye hesabına metodoloji başvuru bedelinin yatırılmasının ardından değerlendirmeye alınır.
· Kabul edilen başvurular sonrasında değerlendirilmek ve geliştirilmek üzere TSE’ye sunulur.
· Metodoloji geliştirme bedelinin ödenmesinin ardından, TSE tarafından geliştirilen ve/veya uygun görülen metodolojiler Başkanlık tarafından onaylanır.
· Metodoloji geliştirme ve/veya değerlendirme süreçlerine dair kurallar, Başkanlık ve TSE tarafından ortaklaşa hazırlanacak bir tebliğle belirlenir.
Program/Proje Taleplerinin Alınması, Geçerli Kılınması ve Kayıt Süreci
· Program/proje sahipleri, esaslara uyumlu olarak TSE tarafından yayımlanacak başvuru usulüne göre TSE’ye başvuruda bulunur.
· TR KDS gerekliliklerine göre dokümanların uygunluğu 10 iş günü içerisinde TSE tarafından incelenir.
· Uygun bulunan program/projelere ilişkin işlemler, başvuru sahibi adına kayıt ücretinin yatırılmasının ardından yürütülür.
· Uygun bulunan program/proje, geçerli kılıcı kuruluş aracılığıyla geçerli kılınır ve geçerli kılma raporu hazırlanır.
· Hazırlanan geçerli kılma raporu program/proje sahibi tarafından TSE’ye sunulur.
· Geçerli bulunan program/proje, Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sisteminde program/proje sahibi adına açılan hesaba işlenir.
· Program/proje sahibinin değişiklik istekleri TSE tarafından değerlendirilerek olumlu ya da olumsuz sonuçlandırılır. Başvurusu olumlu bulunan proje sahiplerinin program/proje değişiklik bedelini ödemesinin ardından değişiklikler kayıt sistemine işlenir.
· Kayıtlı programların/projelerin özet bilgileri ilgili program/proje dokümanlarıyla beraber TSE tarafından Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi üzerinden yayımlanır.
Turkuaz Kredilerin İhracı
Geçerli kılınmış program/proje dokümanları, doğrulayıcı kuruluş tarafından incelenir ve düzenlenen doğrulama raporu TSE’ye sunulur. Raporda belirtilen emisyon azaltım veya giderim miktarı kadar Turkuaz Kredi, ilgili döneme ait olarak proje sahibinin hesabına ihraç edilir. İhraç işlemi, kredi bedelinin ödenmesiyle gerçekleştirilir. Tamamlanan projelerde, metodolojideki kriterlere uygun şekilde ve yenileme bedelinin ödenmesiyle kredilendirme süreci yeniden başlatılabilir. Turkuaz Kredilere ilişkin tüm piyasa işlemleri (ihraç, devir, iptal, geri çekme, itfa) Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi üzerinden yürütülür.
Karbon Kredilerinin Türkiye Emisyon Ticaret Sisteminde Kullanımı
· Ülke sınırları içerisinde üretilmiş karbon kredileri ile TR KDS kapsamında üretilen Turkuaz Krediler ETS çerçevesinde denkleştirme amacıyla kullanılabilir. Fakat, ETS çerçevesindeki tahsisat teslim yükümlüğünün Başkanlıkça belirlenecek olan kısmı aşılamaz.
· TR ETS kapsamında denkleştirme amacıyla kullanılan karbon kredilerinin, ETS kapsamı dışındaki faaliyetlerden elde edilmiş olması ve üretim tarihinden itibaren en fazla 5 yıl içinde kullanılması gerekmektedir.
Turkuaz Kredilerin Gönüllü Taahhütlerde Kullanımı
TR KDS’den üretilerek TR ETS kapsamında tahsisat teslim yükümlülüğünü yerine getirmek için kullanılmış Turkuaz Krediler gönüllü taahhütler için yeniden kullanılamaz.
Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi
· Türkiye’nin Uluslararası Karbon Piyasaları aracılığıyla ithal edilen karbon kredileri Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi ile takip edilir.
· Uluslararası karbon kredilendirme programları aracılığıyla kredi üretimine başlamış veya başlayacak olan, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde gerçekleşen programların/projelerin takibi için uluslararası karbon kredilendirme programları ve Başkanlık arasında protokol imzalanabilir ve Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi ile bağlantısı sağlanabilir.
Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi, yalnızca bir karbon kredilendirme yapısı değil; aynı zamanda iklim değişikliğiyle mücadelede ulusal kapasitenin geliştirilmesi, özel sektörün dönüşümünün hızlandırılması ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine daha bütüncül biçimde ulaşılmasını sağlayacak stratejik bir araçtır.
Bu sistem sayesinde, sera gazı azaltımına katkı sağlayan projeler hem ekonomik olarak teşvik edilecek hem de Türkiye’nin yeşil finansman ekosistemi güçlendirilecektir. Yayımlanan bu yönetmelik taslağı, karbon piyasasının kurumsallaşması ve etkin işlemesi için kritik bir başlangıç noktasıdır. Taslağa dair görüş ve öneriler doğrultusunda yapılacak nihai düzenlemelerle birlikte, Türkiye’nin iklim politikalarındaki etkinliği ve piyasa mekanizmalarına entegrasyonu daha da artacaktır.
Kaynak: Türkiye Karbon Kredilendirme ve Denkleştirme Yönetmeliği Taslağı