Günümüz dünyasında, şehir denildiğinde akla gelen büyüklüğü daha iyi anlamak adına yapılar ve kentleşme üzerine faydalı olacağına inandığım bir hatırlatma yapalım. Antik dönemde sosyomekansal ve siyasal farklılaşma olarak şehrin varlığı, Platon ve Aristo’nun eserlerinde polis üzerine yazdıklarından açıkça görülür.

Platon, Devlet adlı eserinde, ideal bir yerleşme olarak polisi tarif ederken bu bağımsız birimin en fazla 5000 vatandaştan oluşması gerektiğini söylemektedir. Aristo ise Politika adlı eserinde, ideal bir polisin vatandaşlarının birbirlerini tanıyacak büyüklükte olması gerektiğinden bahsetmektedir.

Antik dönemde sadece Girit adasında 50 bağımsız polisin olduğu düşünülürse hem Platon hem de Aristo’daki bu ideal büyüklük anlayışının aynı zamanda siyasi-yönetsel bir ideal form arayışı olduğu anlaşılır.

Bu anlatıdan 5000 kişilik kentler olsun şeklinde bir sonuç yaklaşımında değil, mevcut duruma uygun olarak kentlerin sürdürülebilir hale getirilmesi yaklaşımında olunmalıdır. Bu yaklaşım ile Ulusal Yeşil Bina Sertifikası sistemini inceleyelim.

Yeşil Bina Değerlendirme Kılavuzu’nun; uluslararası yeşil sertifika sistemleri içindeki yeri iki temel kriter ile değerlendirilebilir;

1) Küresel uyumluluk, yerel koşullar ve güncellenebilirlik,

2) Sürdürülebilirlik kapsamı, temalar ve kriterler.

Küresel Uyumluluk, Yerel Koşullar ve Güncellenebilirlik; Yeşil Bina Değerlendirme Kılavuzu’nun modül kapsamı oluşturulurken, 6 uluslararası ve 2 ulusal yeşil sertifika sisteminin;  ana modül yaklaşımları, ulusal ve yerel koşullar bağlamında bilimsel kriterlere göre değerlendirilmiştir. Bu nedenle; Yeşil Sertifika ile belirlenen ana modüller ve modüllere bağlı sürdürülebilirlik tema ve kriterleri; uluslararası kıyaslamalara açıktır.

Sürdürülebilirlik Kapsamı; yeşil sertifikaların ‘sürdürülebilirlik kapsamı’ önemli bir gösterge teşkil etmektedir. Sürdürülebilirliğin ayrıntı düzeyi, ana temaları veya ölçütlerinin küresel ve ulusal referans karşılıklarının bulunması gerekmektedir. Sertifika sistemlerinin derecelendirdiği tüm bina ve yerleşmelerin hangi kapsamda sürdürülebilirliği kapsaması yine küresel ve ulusal sürdürülebilirlik hedeflerine ne kadar yaklaşıldığının ölçülmesine olanak vermelidir. Yeşil Sertifika sürdürülebilirlik kapsamı oldukça geniş bir çerçeve sunmaktadır.

Temalar ve Kriterler; Yeşil Sertifika sistemlerinin sürdürülebilirlik kapsamı ana temalar ve kriterlerin varlığı ile ölçülebilmektedir. Birçok sertifika sisteminde temalarda ortaklaşma bulunurken, kriterler, ulusal hedefler ve mevzuat ile değişim gösterebilmektedir. Sertifika sistemlerinde ana tema olarak kapsam yeterliliği üzerinde durulmaktadır. Yeşil Sertifika sürdürülebilirliğin bütünsel ve sistematik doğasını göz önünde bulundurarak; sosyal sürdürülebilirlik ve yönetim konularını ana tema ve ölçülebilir kriterler ile tanımlamıştır. Literatür araştırmaları; sürdürülebilirlik kapsamının ana temalarla iyi bir çerçeve ile çizildiğinde; kriterlerin eksik olanlarının zaman içinde geliştirilebildiğine işaret etmektedir. Uluslararası sertifika sistemlerinde zorunlu kriterler; asgari sürdürülebilirlik gereksinimlerinin karşılandığından emin olmak adına önemli görülmektedir. Yeşil Sertifika Sistemi’nde ana modüller içinde belirlenmiş zorunlu kriterler aşağıda verilmiştir.

Göstergeler ve Ağırlıklandırmalar; sürdürülebilirlik kapsamına ana temalar yoluyla karar verildikten sonra, göstergeler yolu ile kapsamın elde edilebilirliği ve standardı belirlenmektedir. Sürdürülebilirlik kapsamının ifade edilmesinde ve karşılaştırılabilir sonuçların elde edilmesinde göstergelerin ağırlıklandırılmasında denge aranması önem kazanmaktadır. Yeşil Sertifikanın sürdürülebilirlik kapsamı belirlenirken, zorunlu kriterlerin seçimi ve uygulanabilirliklerinin yüksek olmasına özen gösterilmiştir.

Yeşil sertifika bina kapsamı ve tipoloji

Yeni bina ve mevcut bina olmak üzere iki modülde değerlendirilen yapı tipolojileri kapsamında yeşil bina sertifikası alınabilir.

•Konut: Müstakil konut, apartman, rezidans.

•Ofis Binaları: Büro, kamu daireleri, iş merkezleri, plazalar, ar-ge binaları.

•Eğitim Binaları: Okul öncesi, ilk ve orta öğretim ile yüksek öğretime hizmet vermek üzere eğitim kampüsü; genel, mesleki ve teknik eğitim fonksiyonlarına ilişkin okul, kurs, dershane vb. binalar.

•Oteller: Konaklama amacıyla kullanılan; otel, motel, tatil köyü, pansiyon, apart otel veya hostel gibi turizm amaçlı binalar.

•Sağlık Binaları: Hastane, sağlık ocağı, aile sağlık merkezi, doğumevi, dispanser ve poliklinik, ağız ve diş sağlığı merkezi, fizik tedavi ve rehabilitasyon merkezi, entegre sağlık kampüsü gibi fonksiyonlarda hizmet veren binalar.

•Alışveriş ve Ticaret Merkezleri: Çarşı, mağaza, lokanta, restoran, katlı otopark, alışveriş merkezi, yönetim binaları, banka, finans kurumları gibi ticaret ve hizmet sektörüne ilişkin binalar.

•Diğer: Sinema, tiyatro, müze, kütüphane, sergi salonu, kongre merkezleri, spor salonu gibi sosyal, kültürel ve spor amaçlı binalar; gazino, düğün salonu gibi eğlence amaçlı binalar; yurt, yemekhane, yetiştirme yurdu, yaşlı ve engelli bakımevi, rehabilitasyon merkezi, kadın ve çocuk sığınma evi, şefkat evleri gibi kullanımlara ayrılan binalar; altyapı ve ulaşım tesisleri, veri merkezleri vb. binalar.

Modül, Tema ve Kriterler

Yeşil sertifika bina; 6 ana modül, 23 ana tema ve 75 kriter ile tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır;

Bütünleşik Bina Tasarım, Yapım ve Yönetimi (BBT) ana modülü: 6 Tema, 30 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

Yapı Malzemesi ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YMD) ana modülü: 7 Tema, 12 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

İç Ortam Kalitesi (İOK) ana modülü; 4 Tema, 16 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

Enerji Kullanımı ve Verimliliği (EKV) ana modülü; 2 Tema, 3 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

Su ve Atık Yönetimi (SAY) ana modülü; 2 Tema, 11 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

İnovasyon_Bina (INO) ana modülü; 2 Tema, 3 Kriter ve tamamlanması beklenen gerekliliklerden oluşmaktadır.

Ulusal Yeşil Sertifika Bina Derecelendirme Sistemi;

Bina derecelendirme sistemi, yeni bina ve mevcut bina için ayrı olarak belirlenen, dört aşamalı bir sertifika süreci geliştirilmiştir.

Yeni bina yeşil sertifika sürecinin, yeni bina kategorisi için belirlenen ve sertifika sürecine katkı sağlayacak kredilerin farklılaşması ile oluşan dört aşama bulunmaktadır.

 Aşama 1: Geçer, Aşama 2: İyi, Aşama 3: Çok İyi, Aşama 4: Ulusal Üstünlük

Yeşil Sertifika Yeni Bina Derecelendirme Sistemi,  Modüller, Kriterler ve Kredileri

Yeşil Sertifika bina sürecinin, mevcut bina kategorisi için belirlenen ve sertifika sürecine katkı sağlayacak ağırlıklı kredilerin farklılaşması ile oluşan dört aşama bulunmaktadır.

Aşama 1: Geçer, Aşama 2: İyi, Aşama 3: Çok İyi, Aşama 4: Ulusal Üstünlük

Yeşil Sertifika Mevcut Bina Derecelendirme Sistemi,  Modüller, Kriterler ve Kredileri

Gerek yeni gerekse mevcut bina kredi tabloları nasıl okunur; Geçer belgeyi örnek alarak alalım, öncelikle zorunlu kriterler tamamlanır. Tamamlanan zorunlu kriterler ile artı puan sağlanıyor ise bu avantajlı hale getirmektedir. Modül kredi şartlarında temalar için belirlenmiş ağırlıklı kredi miktarı mutlaka ilgili temalardan sağlanmalıdır. Kalan ağırlıklı kredi miktarı ise uygunluğa göre diğer temalardan sağlanabilir.  Bulunan bölgenin şartlarına bağlı olarak asgari 32 kredinin tamamlanması beklenmektedir.

Zorunlu Kriterler;

Altı değerlendirme modülü içeren kılavuzun;

Bütünleşik Bina Tasarım, Yapım ve Yönetimi (BBT) ana modülüne bağlı 4 zorunlu kriter ve 1 kritere bağlı 2 zorunlu kriter olmak üzere altı zorunlu kriter içermektedir;

→BBT 01 K1          İlgili disiplinleri içeren proje ekibinin oluşturulması,

→BBT 01 K3        Ayrıntılı proje kapsamının belirlenmesi,

→BBT 01 K4 Atıf    BOL 01 K2        Proje alanının bölge ve yakın çevresi içinde değerlendirilmesi,

→BBT 01 K4 Atıf    AKE 02 K1        Proje alanına ait ‘Yerleşime uygunluk etüdü ve değerlendirme raporu’ nun hazırlanmış olması,

→BBT 02 K1        Disiplinler arası paydaş katılımı,

→BBT 04 K3        İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması,

İç Ortam Kalitesi (İOK) modülüne bağlı 1 zorunlu kriter, 2 yapı tipolojine bağlı zorunlu/puanlı kriter olmak üzere üç zorunlu kriter içermektedir;

→İOK 01 K1         Gerekli aydınlık düzeyinin (E) sağlanması,

→İOK 03 K1         Zorunlu/Puanlı: Isıl Memnuniyetsizlik Yüzdesinin (PPD indisinin) ve Ortalama Isıl Duyu Göstergesinin (PMV indisinin) TS EN ISO standardında belirtilen koşulları sağlaması (Eğitim ve Sağlık binaları için),

→İOK 04 K1         Zorunlu/Puanlı: Doğal veya mekanik havalandırma yöntemlerinde iç mekan konforunu sağlayacak ölçüde TS EN 16798-1 standardına uygun taze hava girişinin sağlanması (Konutlar hariç tüm tipolojiler için),

Yapı Malzemesi ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YMD) modülü için zorunlu kriter bulunmamaktadır.

Enerji Kullanımı ve Verimliliği (EKV) modülü için 1 zorunlu/Puanlı kriter mevcuttur;

→EKV 01 K1        Zorunlu/Puanlı: Ağırlıklı enerji performansının arttırılması (Referans Bina’ya göre enerji ihtiyacı, enerji tüketimi ve CO₂ salımı ağırlıklı iyileştirme oranı),

Su ve Atık Yönetimi (SAY) modülü için 2 zorunlu kriter içermektedir;

→SAY 01 K3         Su kullanımının sayaçlar ile izlenmesi ve kayıt altına alınması,

→SAY 02 K1           Atık yönetim planının hazırlanması,

İnovasyon_Bina (INO) modülü yenilikçi ya da iyileştirici uygulamaların teşvik edilmesini amaçlamaktadır zorunlu bir modül değildir ve ağırlıklı kredi sistemine katkısı bulunmamaktadır.

Kapatırken, “Ulusal Ölçekte Yapılarımız Zorunlu Kriterleri sağlıyor mu?” sorusu akla gelebilir. İmarlı alanlarda bulunan ve yapı kullanma izni almış yapıların Yeşil Bina Değerlendirme kılavuzunda yer alan zorunlu kriterleri sağlayacağını değerlendirmek yerinde bir yaklaşım olacaktır.

Erkan KARAHASANOĞLU
Kentsel Tasarımcı – Peyzaj Mimarı