Sıfır atık ve döngüsel ekonomi gibi kavramlar uzun süredir gündemimizde. Sıfır atığa ulaşabilme ve döngüsel ekonominin tam anlamıyla hayata geçebilmesi konusunda geri dönüşümün önemi ise göz ardı edilemez. Geri dönüşümü kavram olarak hepimiz bilsek de tam anlamıyla hâkim değiliz veya önemine henüz vâkıf olamadık; uygulama konusunda hala gerideyiz. Bu sürede ileri dönüşüm (upcycling) ve aşağı dönüşüm (downcycling) olarak adlandırılan iki kavram daha hayatımıza girdi. Peki bunlar arasındaki fark nedir?
Geri dönüşüm döngüsel ekonomiye ulaşılabilmesi için çok önemlidir. Geri dönüşüm ile birlikte, hammadde ihtiyacının ve enerji sarfiyatının azalması, bu sayede kısıtlı kaynakların ve doğanın korunması ve böylece hem şirket hem de ülke ölçeğinde ekonomik kazanç sağlanması temel faydalar olarak sıralanabilir. Fakat her geri dönüşüm aynı oranda fayda sağlamıyor. Bu uygulamalar kendi içinde atığın dönüşeceği yeni ürünün değerine ve kullanım amacına göre sınıflandırılıyor.
İleri Dönüşüm (Upcycling)
Temel olarak ileri dönüşüm, ömrünü tamamlayıp atık haline gelen bir malzemeyi yenileyerek veya başka bir amaca uygun hale getirerek daha değerli bir şeye dönüştürmek anlamına gelir. İleri dönüşüm değeri artırır. Bu malzemeleri geri dönüştürebilir ve eşit kalitede bir hammadde elde edebilirsiniz. Atık kumaşların bir araya getirilerek yeni bir ürün elde edilmesi upcycling’e örnek verilebilir. Alüminyum ve cam ileri dönüşüm için iyi adaylardır.
Aşağı Dönüşüm (Downcycling)
Atığa dönüşmüş malzeme veya ürünü daha düşük değerde başka bir ürüne dönüştürmeye aşağı dönüşüm denir. Aşağı dönüşüm değeri azaltır. Geri dönüşüm sonucu elde edilen nihai ürün daha düşük kaliteli bir plastik olduğu için plastiklerin geri dönüştürülmesi genellikle aşağı dönüşümdür.
Geri Dönüşüm (Recycling)
Geri dönüşüm uygulamalarında atık belirli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlere tabi tutularak ürün elde edilir; yani ek hammadde, enerji gibi ekstra tüketim gerektiren işlemlerdir.
3R Hiyerarşisi Takip Edilmeli
Temelde birincil önceliğimiz 3R hiyerarşisini takip etmek olmalı. 3R kuralı olarak kısaltılan Azalt (Reduce), Yeniden Kullan (Reuse), Geri Dönüştür (Recycle) aşamaları bize takip edilmesi gereken sıralamayı veriyor. Tüketimi azaltmayı öncelik haline getirmek, mümkün olmadığı noktada yeniden kullanımın değerlendirilmesi ve son basamak olarak geri dönüşümün uygulanması gerekiyor.