Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM), Avrupa birliği (AB) dışında kalan ülkelerin neden olduğu karbon kaçağının önlenmesi açısından büyük öneme sahiptir. Karbon azaltım eyleminde bulunmayan ülkelerin CO2 emisyonlarındaki artış Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması için ana unsurlardan biri olmaktadır.
Hali hazırda uygulanmakta olan Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ile AB’de bulunan belirli sektörlerde üretim yapan kuruluşların karbon salınımını büyük ölçüde kontrol altına alırken SKDM ile diğer ülkelerin de emisyon salımlarını belirli bir düzeye indirgemesine teşvik edilmesi hedeflenmektedir. SKDM çimento, demir-çelik, alüminyum, kimya endüstrileri (gübre ve hidrojen) ve elektrik sektörlerindeki AB’ye ihraç edilen malları kapsamaktadır. Ürünlerin CN kodlarını Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması yönetmeliğinde, mallar listesi karşılaştırması ve tanımlamaları olarak yer almaktadır. Eğer bir şirket AB üye ülkelerine doğrudan veya dolaylı yolla ürün satmıyorsa SKDM’ ye tabii değildir. Ürünler SKDM kılavuzunda iki kategoriye ayrılmıştır;
Basit ürün: İmali doğal yollarla yapılan ve karmaşık proses ve işleme gerektirmeyen gübre gibi ürünlerdir.
Karmaşık ürün: Üretiminde birden fazla alaşım ve proses (veya işleme) gerektiren ürünlerdir.
SKDM raporu’nun üç aylık bir zaman dilimini kapsayacağı 17 Ağustos 2023’te yayımlanan SKDM kılavuzunda açıkça belirtilmiştir ve 1 Ekim itibarıyla SKDM geçiş dönemi başlamıştır. 2025’in son çeyreğine ilişkin sunulacak olan son SKDM raporu, 31 Ocak 2026 tarihine kadar sunulmalıdır. SKDM’ den büyük ölçüde etkilenme ihtimali olan ülkeler Çin, Rusya ve Türkiye’dir. Türkiye’nin AB için önemli bir ithalatçı olması ve Türkiye’nin ihracatının büyük çoğunluğunu Avrupa’ya yapması, Türkiye’yi önemli bir konuma getirmiştir. Türkiye’deki üretim faaliyetlerinde büyük oranda gömülü emisyon oluşmaktadır, bu nedenle Türkiye’nin AB piyasasındaki faaliyetlerine olumsuz etkileyeceği öngörülmektedir. Bir ürünün yaşam döngüsü boyunca neden olduğu sera gazı emisyonlarını kapsayan “gömülü emisyonlar”; malların üretimi sırasında açığa çıkan doğrudan emisyonlar ve üretim süreçleri sırasında tüketilen elektriğin üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlardır. Bu kavram, ürün veya hizmetin yaşam döngüsü boyunca çevresel etkisini daha geniş bir perspektiften değerlendirmeyi sağlar. Ayrıca, nihai ürün için malzeme üretimi ve dağıtımında yer alan enerji ve endüstriyel prosedürlerle bağlantılı emisyonları da ifade etmektedir. Bu emisyonlara örnek; inşaat malzemelerinin üretimi, malzeme madenciliği, nakliye, inşaat, montaj ve nihai bertaraftan kaynaklanan emisyonları sırasında yayılan karbondioksittir. Tüketiciler tarafından genellikle bilinmeyen bu emisyonlar, toplam karbon ayak izinin yaklaşık %20 ila %50’sini oluşturmaktadır. Bu nedenle binanın tasarım aşamasında karbondioksit emisyonu az olan malzemeler tercih edilmelidir. Gömülü karbon içeriği en yüksek olan dört inşaat malzemesi: çimento, çelik, alüminyum ve plastiktir. SKDM kılavuzunda belirtiği üzere gömülü emisyonları azaltma yöntemleri ve raporlama faaliyetleri önümüzdeki geçiş süresince yetkililere düzenli raporlanması gerekmektedir. Emisyonun türü, basit veya karmaşık ürün yapısına ve prosesin aşama düzeyine göre kılavuzda yer almaktadır.
Aşağıda SKDM tüzüğünde geçen bazı tanımlamalar yer almaktadır;
“doğrudan emisyonlar”, ısıtma veya soğutmanın üretildiği yere bakılmaksızın, üretim süreçleri sırasında tüketilen ısıtma ve soğutma üretiminden kaynaklanan emisyonlar dâhil olmak üzere, malların üretim süreçlerinden kaynaklanan emisyonlardır.
“ton CO2e”, bir metrik ton CO2 veya eşdeğer küresel ısınma potansiyeline sahip, SKDM Tüzüğünde listelenen diğer herhangi bir sera gazı miktarıdır.
“SKDM sertifikası”, mallardaki bir ton CO2e gömülü emisyona karşılık gelen elektronik formattaki bir sertifikadır.
“karbon fiyatı”, üçüncü bir ülkede bir karbon emisyonu azaltma programı kapsamında vergi, resim veya harç şeklinde veya sera gazı emisyonu ticaret sistemi kapsamında emisyon tahsisatı şeklinde ödenen, söz konusu tedbirin kapsamına giren ve malların üretimi sırasında ortaya çıkan sera gazları üzerinden hesaplanan parasal miktardır.
“operatör”, üçüncü bir ülkede bir tesisi işleten veya kontrol eden herhangi bir kişidir;
“gümrük makamları”, Üye Devletlerin gümrük idareleridir.
“ithalatçı”, malların serbest dolaşıma girmesi için kendi adına veya kendi hesabına gümrük beyannamesi veren kişi veya gümrük beyannamesinin dolaylı bir gümrük temsilcisi tarafından verilmesi halinde, adına böyle bir beyanname verilen kişidir.
“gümrük beyan sahibi”, (AB) 952/2013 sayılı Tüzük’ün 5. maddesinin (15) bendinde tanımlandığı şekilde, kendi adına malların serbest dolaşıma girmesi için gümrük beyannamesi veren beyan sahibi veya adına böyle bir beyanname verilen kişidir.
“yetkilendirilmiş SKDM beyan sahibi”, yetkili bir makam tarafından yetkilendirilen kişidir.
“üçüncü ülke”, Birlik’in gümrük bölgesi dışındaki bir ülke veya bölgedir.
Çağatay Yılmaz
Çevre Mühendisi
Kaynakça
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R0956