Kanada Montréal’de düzenlenen BM Biyoçeşitlilik konferansı COP15’te, tarihi “Kunming-Montreal Küresel Biyoçeşitlilik Çerçevesinde” içerisinde Avrupa Birliği ülkelerinin de bulunduğu 195 ülke katıldı. Bu çerçeve, mevcut ve gelecek nesiller için doğayı korumayı ve iyileştirmeyi, sürdürülebilir kullanımını sağlamayı ve yeşil bir küresel ekonomi için yatırımları teşvik etmeyi amaçlayan küresel amaç ve hedefleri içermektedir. Aynı zamanda bu çerçevenin, iklim konusundaki Paris Anlaşması ile birlikte, 2050 yılına kadar iklim açısından nötr, doğa açısından olumlu ve dirençli bir dünyaya giden yolu açacağı ön görülmektedir. Bu anlaşma ile; tamamlanan ilerlemeyi izlemek için eksiksiz izleme, raporlama ve inceleme düzenlemeleri ile açık, ölçülebilir amaç ve hedeflere ulaşma yolunda önemli adımlar atılacaktır.
2030 ve 2050’ye Kadar İddialı Eylem İçin Amaç ve Hedefler
-2030 yılına kadar küresel olarak (karada ve denizde) bozulmuş ekosistemlerin %30’unu eski haline getirmek,
-2030 yılına kadar alanların %30’unu (karasal, iç sular, kıyı ve deniz) korumak ve yönetmek,
-Bilinen türlerin yok oluşunu durdurmak ve 2050 yılına kadar tüm türlerin (bilinmeyenler dahil) yok olma riskini on kata kadar azaltmak,
-Pestisit kullanımından kaynaklı oluşacak riskleri 2030’a kadar en az %50 azaltmak
-2030 yılına kadar yok olma riski olan gıda maddelerini en az %50 oranında azaltmak,
-2030 yılına kadar tüm kirletici kaynaklarının sebep olacağı kirlilik risklerini ve kirliliğin olumsuz etkilerini biyolojik çeşitlilik ve ekosistem işlevlerine zarar vermeyecek seviyelere indirmek,
-Aşırı tüketimin ve atık oluşumunun önemli ölçüde azaltılması ve gıda israfının yarıya indirilmesi dahil olmak üzere, 2030 yılına kadar tüketimin küresel ayak izini azaltmak,
-Tarım, su ürünleri yetiştiriciliği, balıkçılık ve ormancılık kapsamındaki alanları sürdürülebilir bir şekilde yönetmek ve agroekoloji gibi biyolojik çeşitlilik dostu uygulamaları önemli ölçüde artırmak,
-Doğa temelli çözümlerle iklim değişikliğiyle mücadele etmek,
-İstilacı yabancı türlerin giriş ve yerleşme oranını 2030 yılına kadar en az %50 azaltmak,
-2030 yılına kadar yabani türlerin güvenli, yasal ve sürdürülebilir kullanımını ve ticaretini güvence altına almak,
-Kentsel alanları yeşillendirmek.
Kunming-Montreal Küresel Biyolojik Çeşitlilik Çerçevesi: 23 hedef ve bu hedeflerin detayları ise;
HEDEF 1
Yüksek biyoçeşitliliğe sahip ekosistemlerde dahil olmak üzere biyoçeşitlilik konusunda öneme sahip alanların kaybını 2030 yılına kadar sıfıra yakın seviyelere getirilecektir. Bu hedef kapsamında; Yerel halkların ve toplulukların haklarına saygı duyularak, bahsi geçen alanlara arazi planlaması, kara ve deniz kullanımını en verimli hale getirecek yöntemlerin entegre edilmesi sağlanacaktır.
HEDEF 2
Biyoçeşitliliği ve ekosistem fonksiyonlarını ve hizmetlerini, ekolojik bütünlüğü ve bağlanabilirliği geliştirmek için 2030 yılına kadar bozulmuş karasal, kıyı ve deniz ekosistemlerinin en az yüzde 30’unun etkili bir şekilde restorasyon altında olduğundan emin olunacaktır.
HEDEF 3
Hedef 2 kapsamında özellikle ekosistem açısından özel öneme sahip alanların etkili ve adil şekilde korunmasını sağlamak, yerli halk ve yerel toplulukların haklarını tanıyan ve koruyacak şekilde sürdürülebilir kullanımın tamamen tutarlı olmasını sağlamak.
HEDEF 4
Tehdit altında olduğu bilinen türlerin antropojenik etkiler ile yok oluşunu durdurmak ve türlerin kurtarılması için acil eylem planlarının oluşturulmasını sağlamak, türlerin yok olma riskini büyük ölçüde azaltmak ve bölge popülasyonundaki genetik çeşitliliği arttırmak için yerinde veya uzaktan koruma yöntemleri geliştirmek, insan-yaban hayatı etkileşimlerinin etkin bir şekilde yönetmek.
HEDEF 5
Yabani türlerin aşırı tüketimini önlemek, yabani türlerin tüketimi ve ticaretinin sürdürülebilir ve yasal olmasını sağlamak, hedef olmayan tür ve ekosistemler üzerindeki etkileri en aza indirmek, bu ekosistemlerden patojen yayılma riskini en aza indirmek.
HEDEF 6
Yabancı türlerin hassas ekosistemlere giriş yollarını belirlemek, istilacı türlerin hassas ekosistemlere özellikle adalar gibi öncelikli bölgelerde yerleşmesini önleyerek 2030 yılına kadar en az %50 oranında biyoçeşitlilik üzerine etkilerini azaltmak.
HEDEF 7
Gıda güvenliği ve gıda geçim kaynakları dikkate alınarak haşere yönetimi dahil olmak üzere pestisitler ve türevi kimyasalların kullanımından kaynaklı riskleri yarı yarıya azaltmak, plastik kirliliğini önlemek ve azaltmak için çalışmak.
HEDEF 8
İklim değişikliği ve okyanusların asidifikasyonunun biyoçeşitlilik üzerindeki etkisini doğa ve ekosistem temelli çözümler ile en aza indirmek.
HEDEF 9
Özellikle savunmasız durumda ve biyoçeşitliliği risk altında olan yerli halk ve toplulukların sosyal, ekonomik ve çevresel faydaları özetilerek, biyoçeşitliliğe dayalı faaliyetler, ürünler ve hizmetler aracılığıyla yabani türlerin sürdürülebilirliğini teşvik etmek.
HEDEF 10
Biyoçeşitlilik dostu Agroekolojik uygulamalar ile özellikle biyoçeşitliliğin sürdürülebilir kullanımı yoluyla tarım, su ürünleri yetiştiriciliği, balıkçılık ve ormancılık altındaki alanların sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesini sağlamak, bu yenilikçi uygulamaların uzun vadeli verimliliği, üretkenliği ve gıda güvenliği sağlanarak biyoçeşitliliğin korunması, eski haline getirilmesi ve ekosistem işlevleri ve hizmetleri dahil olmak üzere doğanın insanlara katkılarının sürdürülmesini sağlamak.
HEDEF 11
Ekosisteme dayalı çözümler ile; hava, su ve iklimin düzenlenmesi, toprak sağlığı, tozlaşma ve hastalık riskinin azaltılması ve ayrıca doğal tehlikelerden ve afetlerden korunma gibi ekosistem işlevleri ve hizmetleri dahil olmak üzere doğanın insanlara katkılarını doğa yoluyla eski haline getirmek, sürdürmek ve geliştirmesini sağlamak.
HEDEF 12
Biyoçeşitliliğin korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını yaygınlaştırarak; kentsel ve yoğun nüfuslu alanlarda yeşil ve mavi alanların kalitesini ve bunlardan sağlanan faydaları önemli ölçüde artırmak, doğal biyoçeşitliliği artırarak biyoçeşitliliği kapsayıcı kentsel planlamayı sağlamak, insan sağlığını ve doğayla bağlantısını iyileştirmek, sürdürülebilir kentleşmeye ve ekosistem hizmetlerinin sağlanmasına katkıda bulunmak.
HEDEF 13
Genetik kaynakların kullanımından ve genetik kaynaklara ilişkin dijital veriler (farmasötik ürün geliştirme, iyileştirilmiş mahsul ıslahı, taksonomi ve istilacı türlerin izlenmesi dahil olmak üzere birçok ticari ve ticari olmayan uygulama) ve geleneksel bilgiden doğan faydaların adil ve hakkaniyete uygun paylaşımını sağlamak için 2030 yılına kadar etkili yasa, politika, idari ve kapasite geliştirmek.
HEDEF 14
Biyoçeşitliliğin ve çoklu değerlerinin politikalara, düzenlemelere, planlama ve geliştirme süreçlerine, yoksulluğu ortadan kaldırma stratejilerine, stratejik çevresel değerlendirmelere, çevresel etki değerlendirmelerine ve uygun olduğunda, hükümetin tüm kademelerinde ve tüm sektörler genelinde ulusal muhasebeye tam entegrasyonunu sağlamak , özellikle biyoçeşitlilik üzerinde önemli etkileri olanlar, ilgili tüm kamu ve özel faaliyetleri, mali ve finansal akışları bu çerçevenin amaç ve hedefleriyle aşamalı olarak uyumlu hale getirmek.
HEDEF 15
Ticareti teşvik etmek ve mümkün kılmak için ve özellikle büyük ve çok uluslu şirketler ile finansal kurumların:
(a) Faaliyetleri, tedarik ve değer zincirleri ve portföyleri boyunca tüm büyük ve ulusötesi şirketler ve finansal kuruluşlar için gereklilikler de dahil olmak üzere biyolojik çeşitlilik üzerindeki risklerini, bağımlılıklarını ve etkilerini düzenli olarak izleyecek, değerlendirecek ve şeffaf bir şekilde beyan edecek;
(b) Sürdürülebilir tüketim modellerini teşvik etmek için tüketicilere gerekli bilgileri sağlayacak;
(c) Uygulanabilir olduğu şekilde, erişim ve fayda paylaşımı düzenlemeleri ve önlemlerinin uygunluğu hakkında rapor verecek (her beş yılda bir veya daha az izlemek ve raporlamakla yükümlüdür);
Böylelikle; biyoçeşitlilik üzerindeki olumsuz etkileri kademeli olarak azaltacak, olumlu etkileri artıracak, iş dünyası ve finans kurumları için biyoçeşitlilik ile ilgili riskleri azaltacak ve sürdürülebilir üretim modellerini sağlamaya yönelik eylemleri teşvik etmek.
HEDEF 16
Destekleyici politikalar, yasal veya düzenleyici çerçeveler oluşturarak, eğitimi ve ilgili ve doğru bilgi ve alternatiflere erişimi iyileştirmek, 2030 yılına kadar tüketimin küresel ayak izini adil bir şekilde azaltarak insanların sürdürülebilir tüketim seçimleri yapmaları için teşvik edilmesini ve etkinleştirilmesini sağlamak, tüm insanların Toprak Ana ile uyum içinde yaşaması için küresel gıda israfını yarıya indirmek, aşırı tüketimi önemli ölçüde eğitmek ve atık üretimini önemli ölçüde azaltmak.
HEDEF 17
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nin 8(g) Maddesinde belirtilen biyogüvenlik önlemleri ve Sözleşme’nin 19. Maddesinde belirtilen biyoteknolojinin ele alınması ve faydalarının dağıtımı için önlemler oluşturmak, kapasiteyi güçlendirmek ve tüm ülkelerde uygulamak.
HEDEF 18
2025 yılına kadar, biyoçeşitliliğe zararlı sübvansiyonlar da dahil olmak üzere teşvikleri orantılı, etkili ve hakkaniyete uygun bir şekilde tespit ederek ve aşamalı olarak ortadan kaldırmak veya en zararlı teşviklerden başlayarak ve biyoçeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı için olumlu teşviklerin ölçeğini kademeli olarak genişleterek 2030 yılına kadar bunları yılda en az 500 milyar ABD Doları oranında azaltacak şekilde reform yapmak.
HEDEF 19
Ulusal biyolojik çeşitlilik stratejilerini ve eylem planlarını uygulamak için Sözleşme’nin 20. Maddesi uyarınca, yerel, uluslararası, kamu ve özel kaynaklar dahil olmak üzere tüm kaynaklardan sağlanan mali kaynakların düzeyini etkili, zamanında ve kolay erişilebilir bir şekilde önemli ölçüde ve kademeli olarak artırmak 2030’a kadar yılda en az 200 milyar ABD dolarını harekete geçirmek için:
(a) Resmi kalkınma yardımları da dahil olmak üzere gelişmiş ülkelerden ve gelişmiş ülke Taraflarının yükümlülüklerini gönüllü olarak üstlenen ülkelerden gelişmekte olan ülkelere, özellikle en az gelişmiş ülkelere ve gelişmekte olan küçük ada devletlerine ve ayrıca geçiş ekonomisine sahip ülkelere, 2025 yılına kadar yılda en az 20 milyar ABD dolarına ve 2030 yılına kadar yılda en az 30 milyar ABD dolarına olacak şekilde;
(b) Ulusal ihtiyaçlara, önceliklere ve koşullara göre ulusal biyoçeşitlilik finansman planlarının veya benzer araçların hazırlanması ve uygulanmasıyla kolaylaştırılan, önemli ölçüde artan yerli kaynak seferberliği ile;
(c) Etki fonları ve diğer araçlar da dahil olmak üzere, özel finansmandan yararlanmak, harmanlanmış finansmanı teşvik etmek, yeni ve ek kaynaklar oluşturmak için stratejiler uygulamak ve özel sektörü biyolojik çeşitliliğe yatırım yapmaya teşvik etmek;
(d) Ekosistem hizmetleri için ödeme, yeşil tahviller, biyoçeşitlilik denkleştirmeleri ve kredileri, fayda paylaşım mekanizmaları gibi çevresel ve sosyal koruma önlemleri gibi yenilikçi planların teşvik etmek;
(e) Biyoçeşitlilik ve iklim krizlerini hedefleyen finansmanın yan faydalarını ve sinerjilerini optimize etmek;
(f) Yerli halklar ve yerel topluluklar dahil olmak üzere toplu eylemlerin, Toprak Ana merkezli eylemlerin ve topluluk temelli doğal kaynak yönetimi ve biyoçeşitliliğin korunmasına yönelik sivil toplum işbirliği ve dayanışması dahil olmak üzere piyasa temelli olmayan yaklaşımların rolünün arttırmak;
(g) Kaynak sağlama ve kullanmanın etkinliğini, verimliliğini ve şeffaflığını artırmak;
HEDEF 20
Gelişmekte olan ülkelerde, biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı için ortak teknoloji geliştirme ve ortak bilimsel araştırma programlarını teşvik etmek ve çerçevenin amaç ve hedefleriyle orantılı olarak bilimsel araştırma ve izleme kapasitelerini güçlendirmek, kapasite oluşturma ve geliştirme, teknolojiye erişim ve teknoloji transferini güçlendirmek ve özellikle etkili uygulama ihtiyaçlarını karşılamak için Güney-Güney, Kuzey-Güney ve üçgen işbirliği de dahil olmak üzere inovasyon ve teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesini ve bunlara erişimi teşvik etmek.
HEDEF 21
Biyoçeşitliliğin etkin ve adil yönetişimine, bütünleşik ve katılımcı yönetimine rehberlik etmek, yerli halkların ve yerel toplulukların geleneksel bilgilerine, yeniliklerine, uygulamalarına ve teknolojilerine, ulusal mevzuata uygun olarak iletişim, bilinçlendirme, eğitim, izleme, araştırma ve bilgi yönetimine katkı sağlamak.
HEDEF 22
Yerli halkların ve yerel toplulukların, kültürlerine ve topraklar, bölgeler, kaynaklar üzerindeki haklarına saygı duyarak, tam, eşitlikçi, kapsayıcı, etkili ve toplumsal cinsiyete duyarlı temsil ve karar alma süreçlerine katılımını ve biyoçeşitlilik ile ilgili adalete ve bilgiye erişimini sağlamak, ve geleneksel bilginin yanı sıra kadınlar ve kız çocukları, çocuklar ve gençler ve engelli kişiler tarafından ve çevresel insan hakları savunucularının tam olarak korunmasını sağlamak.
HEDEF 23
Tüm kadınların ve kız çocuklarının eşit haklarını ve toprağa ve doğal kaynaklara erişimini tanıyarak Sözleşmenin üç amacına katkıda bulunmak için eşit fırsat ve kapasiteye sahip olduğu cinsiyete duyarlı bir yaklaşımla çerçevenin uygulanmasında cinsiyet eşitliğini sağlamak.
Son olarak; bir sonraki COP olan COP16’nın 2024 yılında ülkemizde yapılmasına karar verilmiştir.
Çevre Yüksek Mühendisi
İrem DOĞU
Kaynak
[1] Convention on Biological Diversity. İnternet sitesi: https://www.cbd.int/
[2] Avrupa Komisyonu. İnternet sitesi: https://ec.europa.eu/